Inleiding

In  [Negro] worden 'intelligent agents' gekarakteriseerd als autonome intelligente processen die de gebruiker hulp bieden bij het uitvoeren van complexe taken, uiteenlopend van het beantwoorden van email, het vergaren van informatie en het plannen van activiteiten  [Agents].

Speciale edities van tijdschriften worden gewijd aan voor en nadelen van specifieke agent technologieen. Congressen worden georganiseerd, onderzoeksvoorstellen worden geschreven. Agent technologie heeft zijn intrede gedaan.

De intrede van nieuwe technologie

Kenmerkend voor alle genoemde technologieen is dat er een nauwe samenhang is tussen technologie en metafoor. Zo zijn expert systemen te zien als een middel om de kennis van menselijke experts uit te drukken en dankzij de technologie effectief te gebruiken voor het oplossen van problemen of het stellen van diagnoses. De metafoor berust hier op de analogie met het menselijk denken en de technologie bestaat uit efficiente procedures voor de selectie en verwerking van regels.

Zelfs is bij compilertechnologie is, met enige goede wil, een metafoor aan te wijzen, namelijk een die verwijst naar het gebruik van (natuurlijk) de taal voor het besturen van de computer, analoog aan de wijze waarop we de wereld om ons heen beheersen, middels taal.

De euforie die zich bij de intrede van een nieuwe technologie voordoet berust in hoge mate op de oorspronkelijk sex-appeal van de begeleidende metafoor. Expert systemen, geintroduceerd in een tijd dat de Kunstmatige Intelligentie nog onbeschroomd ambitieus mocht zijn, materialiseerden het menselijk vermogen tot het oplossen van problemen. Toen er kanttekeningen gezet werden bij het eenzijdig logisch-symbolische karakter van expert systemen, deden de neurale netwerken en genetische algoritmen hun intrede als computationele materialisatie van de inherente intelligentie van de bio-materie.

Keer op keer hebben we geleerd onze euforie te beteugelen en de toepassing van nieuwe technologie te beperken tot de domeinen waarvoor ze op grond van hun computationele aard het meest geschikt zijn. Laat ik, voor alle duidelijkheid, de conclusie van dit betoog reeds uit handen geven: agent-technologie is in de huidige vorm terug te brengen tot object-technologie. Dat geldt voor de Internet agents zoals beschreven in  [Search], en zeker ook voor de mobiele software agents besproken in  [Mobile]. De agent metafoor is echter nieuw, en doet een beroep op technologieen die in de huidige agent technologie, of wat daarvoor doorgaat, niet terug te vinden zijn. Derhalve is er wel een belofte  [Maes].

Een agent-georienteerde programmeertaal?

Objecten en agents

Van een object, als representant van een ding uit een al dan niet imaginaire werkelijkheid, met eigenschappen en gedrag, naar een 'agent' als autonome entiteit met eigenschappen en wellicht wat meer intelligent gedrag is het maar een kleine stap. Hooguit zal het gedrag van een agent op een wat meer antropomorfe manier beschreven worden en zullen de eigenschappen wellicht betrekking hebben op geloof, wensen en intenties! (Zie  [Survey])

Autonomie, noch communicatie is daarbij een onderscheidend kenmerk. Deze aspecten behoren wezenlijk tot de moderne object-technologie zoals bijvoorbeeld belichaamd in Java en CORBA.

Van metafoor naar technologie

De vraag wanneer een technogie een metafoor, trend of stijl van software ontwikkeling ondersteunt is niet nieuw. Zo vroeg Bjarne Stroustrup zich, ter rechtvaardiging van C++, zich bij de introductie van die taal af wanneer een programmeertaal object-orientatie ondersteunt. Het antwoord was duidelijk: acceptatie door de compiler van object-georienteerde constructen, controle op het correcte gebruik daarvan, en runtime support voor de dynamisch aspecten van object-orientatie. Met deze criteria wordt systeem-programmeurs die een en ander menen te kunnen bereiken door slimme hacks (in C, Pascal of Modula) de pas afgesneden.

Ook in relatie tot agents veronderstelt technologie een 'commitment'  [Engineering] die verder gaat dan het louter en alleen aanbieden van de functionaliteit die de metafoor impliceert. Vanuit het oogpunt van 'commitment' was C++ duidelijk een stap vooruit, ondanks de latere correcties en de introductie van andere onvolkomenheden door de ontwerpers van Java. Voor agent-technologie houdt deze commitment in concreto in dat de kloof tussen de theoretische noties van 'strong agents', uitgerust met geloof, wensen en intenties, en de pragmatische oplossing geboden door de keur van 'weak agents', zoals we die tegenkomen in 'search engines'  [Search], 'mobile shopping objects'  [Mobile], en 'virtual reality' entiteiten  [VR], gedicht wordt.

Toegespitst op het idee van een agent-georienteerde programmeertaal, waarvoor ik DLP kandidaat gesteld heb, maar waarvoor ik evengoed April of Phantom als kandidaten had kunnen noemen, in zo'n taal zou ik dynamische en modale operatoren ondersteund willen zien, alsook interactiepatronen willen kunnen uitdrukken zoals we die in sociale organisaties zien.

Conclusies

Tot slot, ik kan het niet na laten nog een kritische kanttekening te plaatsen. Afgezien van de moeilijkheid om tot werkbare operationalisaties van door de theorie geinspireerde aspecten van agents te komen, afgezien ook van de problemen verbonden aan de integratie van op zichzelf al ingewikkelde computationele mechanismen, en afgezien van de 'engineering effort', in een tijd waarin het jaar 2000 probleem meer nijpend lijkt te zijn, is het tot stand komen van een dergelijke technologie naar mijn idee vooral een probleem van adoptie. Adoptie door de potentiele gebruiker, die in de meeste gevallen toch al snel tevreden lijkt te zijn met de weinig intelligente maar voorspelbare 'wizards' die standaard worden meegeleverd.

Naschrift