Een nieuwe episode in de ICT-soap bij de overheid

Er is een kabinetsreactie op het rapport Elias.
BZK heeft zich opgeworpen als redder in nood, dat
was te verwachten.  Maar BZK blijkt al 25 jaar
haar systeemverantwoordelijkheid verzaakt te
hebben voor het uitvoeren van contra-expertises
van risicovolle IT-projecten bij de overheid zoals
wettelijk vastgelegd in de algemene maatregel van
bestuur getiteld: Besluit informatievoorziening in
de rijksdienst 1990 (IVR 1990).

Blok komt met een lang en sneeuwwit verhaal over
hoe geweldig BZK het de afgelopen jaren heeft
gedaan, hoe goed we het eigenlijk doen in Europa,
dat de AOW zo lekker wordt uitgekeerd, en meer
reklamemateriaal.  Cloud, agile, big data: de
brief is ook nog eens buzzword-compliant.  Terwijl
men dit schrijft, staan de treinen weer een dag
stil, betaalt de SVB de persoonsgebonden budgetten
niet uit, en blijkt de NS-jaartrajectkaart een
NS-goldcard te wezen: je kunt er gratis op reizen
buiten je traject.  Dit soort problemen zouden
volgens de brief het gevolg zijn van eenmaligheid
en vernieuwing; het wordt gebracht als force
majeur, een onontkoombaar noodlot dat nu eenmaal
de ICT-pioniers van de overheid beschoren is.
Deze brief is een nieuwe episode van GTGT (Goede
Tijden, Goede Tijden) de soap over ICT bij de
overheid.

Tijdens het debat over waar de noodmaatregel van
een Bureau ICT-toetsing (BIT) te plaatsen, komt
onafhankelijkheid prominent naar voren.  Alle
kandidaatdepartementen zijn niet onbesproken als
het gaat on ICT problemen, zo bleek uit het debat.
Algemene Zaken echter niet, en het valt direct
onder de minister president.  Buitenlandse
aanpakken indachtig is Elias' keus voor AZ dan
voor de handliggend.  Toch opmerkelijk dat de
brief het buitenland refereert om te laten zien
hoe goed we het doen, maar niet als het gaat om
oplossingen van de problemen.  Selectief refereren
heet dat in de wetenschap.

In onze democratie is een onafhankelijk toetsend
en controlerend orgaan een Hoog College van Staat.
Bekende voorbeelden zijn de Tweede Kamer, de
Rekenkamer of de Nationale Ombudsman.  Er zijn
vast nog andere constructies denkbaar om
onafhankelijke toetsing te borgen.  De
onderzoeksraad voor de veiligheid?  Niemand in
Nederland twijfelt aan hun onafhankelijkheid.  De
raad heeft al vaker een naamswijziging ondergaan
en uitbreiding van taken gekend, dus wie weet.

Het kabinet acht een wettelijke basis niet nodig
voor Elias' maatregelen zoals het BIT.  Als we dit
politieke spel meespelen dan kunnen we het daar
hartgrondig mee eens zijn, simpelweg omdat die
wettelijke basis er al 25 jaar is.  Daadwerkelijke
uitvoering van reeds bestaande regelgeving ligt
natuurlijk meer voor de hand.  Gewoon de algemene
maatregel van bestuur uit 1990 zonder dralen
serieuze invulling geven.  De aanbevelingen van
commissie Elias worden daarin daadwerkelijk
uitgevoerd.

Dit IVR 1990 geeft aan dat elke minister voor het
eigen departement verantwoordelijk is.  Dus die
verantwoordelijkheid moet dan expliciet en
traceerbaar worden genomen.  Dat kan door zowel de
welhaast vanzelfsprekende inrichting van goede
IT-sturing als ook de eigen kritiek volwaardig te
organiseren.  Dan heb je meteen twee vliegen in
een klap: sturing en toetsing, bijvoorbeeld via
een BIT per departement.  BZK heeft weliswaar
overkoepelende verantwoordelijkheid voor de
toetsen, maar als die onvoldoende wordt
ingevuld---Elias spreekt van onvergeeflijke
passiviteit---dan blijft de schade beperkt door de
invulling per departement.

Bedrijfsmatig bezien praten we bij deze
problematiek over complexe bedrijfsvoering van
IT-intensieve diensverlening aan de business, en
niet over (partij)politiek.  In de private sector
wordt de bedrijfsvoering door de noodzaak van
effectiviteit en efficientie als vanzelf
gerationaliseerd.  Mestal richt men dan een
regiebureau in dat de IT-intensieve
bedrijfsvoering van de gehele organisatie
overziet.  Als de politiekie realiteit het
dicteert, is een variant om dit per departement of
ZBO te doen en controle en toetsing via bestaande
wetgeving nader in te vullen in de geest van het
rapport Elias.

X

Meer weten over de wondere wereld van ICT
in Jip en Janneke taal? Ga dan naar de
knipselkrant van Chris Verhoef

Prof. dr Chris Verhoef is hoogleraar informatica
aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en
wetenschappelijk adviseur voor overheid en
bedrijfsleven.  Hij schrijft regelmatig een
column in de AG.  Hij is te bereiken via email:
x@cs.vu.nl.  Deze tekst is copyright SDU.  Niets
van deze uitgave mag zonder schriftelijke
toestemming van de uitgever worden overgenomen of
worden gepubliceerd.