Automatiseringsramp lijkt onvermijdelijk -- Overheid betaalt miljarden voor systemen die gebrekkig werken of nooit worden gebruikt

beluister de aankondiging door radio 1 rond 8 uur in de ochtend

online versie op de Trouw website

PDF Versie van originele Trouw publicatie

Hieronder de tekstversie van het Trouw-stuk met links naar relevante informatie elders op deze knipselkrant
Een groot deel van de automatiseringsprojecten
van de overheid komt nooit of slechts
gedeeltelijk van de grond. Weggegooid geld dus.

"Het zal wel net zo gaan als bij de
Watersnoodramp. Er moet eerst een grote, voor het
publiek zichtbare automatiseringsramp gebeuren
voordat we ons er druk over maken." Jan Friso
Groote, hoogleraar computertechnologie aan de
Technische Universiteit Eindhoven, is niet erg
opgewekt over wat hij om zich heen ziet.
Automatiseringsrampen genoeg in Nederland. Maar
enige actie daartegen, of zelfs maar de
bewustwording dat die actie geboden is, ziet hij
niet.

De overheid betaalt ettelijke miljarden per jaar
voor automatiseringsystemen die gebrekkig werken
of zelfs helemaal nooit in gebruik worden
genomen. Dat is dan alleen het bedrag dat in de
falende IT-systemen is geinvesteerd. De schade
veroorzaakt door systemen die fouten maken, komt
daar nog bij. Zo liep de overheid vorig jaar
rente mis omdat de computer van de
Belastingdienst te hoge huurtoeslagen toekende:
het teveel uitgekeerde werd teruggevorderd, de
misgelopen rente niet. Ook mocht de fiscus van de
rechter niet alsnog belasting opeisen die eerder
te laag was berekend, en betaalt NS jaarlijks
miljoenen terug aan klanten wegens vertragingen,
onder meer als gevolg van computerstoringen bij
ProRail.

Graham Bolton van het in Utrecht gevestigde
Institute for Software Quality, verzamelt op zijn
site ifsq.nl nieuws over problemen veroorzaakt
door automatisering. Bolton heeft een kwart eeuw
ervaring in de automatisering en wil zijn bijna
twee jaar oude instituut omvormen in een
non-profit organisatie. Dat moet het makkelijker
maken om het kwaliteitsbewustzijn in de
automatiseringsbranche en bij zijn klanten te
stimuleren. Want fouten voorkomen is vele malen
goedkoper dan ze te herstellen, zeker als de
fouten ook schade voor derden veroorzaken.

Volgens internationale studies komt 30 procent
van alle automatiseringsprojecten nooit van de
grond. Nog eens 50 procent komt te laat en/of
vertoont na oplevering grote gebreken. Bolton kan
die cijfers niet bevestigen maar denkt dat "in
Nederland software wel iets degelijker wordt
ontwikkeld dan in bij voorbeeld de Verenigde
Staten". Dat zou stroken met de bevindingen van
consultant Nico Beenker van het Nederlandse
automatiseringsbedrijf Ordina.  Onderzoek leerde
hem in 2004 dat niet 30 maar 15 procent van alle
projecten nooit werd opgeleverd. Nog eens de
helft werd wel opgeleverd maar was te laat, te
duur of niet goed. Slechts 35 procent voldeed
helemaal. Daar staat tegenover dat een jaar
eerder een onderzoek voor het ministerie van Vrom
concludeerde dat van alle overheidsprojecten 50
procent nooit de eindstreep haalde, terwijl bij
de andere helft nog sprake kon zijn van
vertraging, extra kosten en fouten.

Welke cijfers het beste de Nederlandse realiteit
weergeven, is zonder nader onderzoek niet te
zeggen, meent de Amsterdamse
informaticahoogleraar Chris Verhoef. Maar
duidelijk is wel dat in het gunstigste geval
slechts een derde van alle IT-projecten slaagt,
en dat minstens twee derde gedeeltelijk of geheel
mislukt. Dat betreft investeringen ter waarde van
zo'n twaalf miljard per jaar, waarvan een kleine
helft dus "weggegooid geld" zou kunnen zijn.

Volgens Verhoef en Groote zou zo'n faalpercentage
in andere branches nooit worden geaccepteerd.
Een van de redenen waarom dit bij IT-projecten
wel gebeurt is wat Verhoef de "homeopathische
verdunning" noemt. "Een treinvertraging treft
reizigers die individueel slechts een kleine
schade hebben. Pas als je de problemen
concentreert zie je de enorme omvang."  De
hoogleraren pleiten er daarom voor de problemen
te laten inventariseren en daar lering uit te
trekken voordat die "grote automatiseringsramp"
zich voordoet die anders onvermijdelijk lijkt.

[KADER]

Belastingdienst investeert bijna 400 miljoen per
jaar in it-projecten

De overheid is een grote investeerder in
automatisering. Bij een onderzoek uit 2003 bleek
de rijksoverheid vier miljard in it-projecten te
steken en gaven de lagere overheden er samen ook
nog vier miljard aan uit. De Belastingdienst
alleen al is goed voor bijna 400 miljoen per
jaar. De dienst geeft per jaar ongeveer 230
miljoen uit aan onderhoud en beheer van
automatiseringsystemen en investeert 160 miljoen
in de ontwikkeling van nieuwe systemen.

Dat het daarbij af en toe fout gaat, is de
afgelopen jaren wel duidelijk geworden. Dat is
overigens mede te wijten aan allerhande wensen
van regering en parlement. Zo wilde politiek Den
Haag dat de Belastingdienst allerlei toeslagen
zou verzorgen, om daarna te moeten zien hoe het
bij onder meer de huurtoeslag vaak fout ging.  "Bij
die toeslagen spelen 72 criteria een rol", aldus
een zegsman van de dienst.  "Dat maakt de kans op
fouten wel erg groot, zowel bij de
belastingplichtige als bij de
automatiseringsystemen. Hoe meer uitzonderingen
verwerkt moeten worden, hoe minder goed iets valt
te automatiseren."

De afgelopen decennia heeft de fiscus steeds
nieuwe taken aan het bestaande systeem
toegevoegd. Maar dit 'aanbreien' lukt niet meer. De
ontwikkeling van het toeslagensysteem heeft 50
miljoen gekost en al na een jaar is besloten het
op te doeken. We ontwikkelen een geheel nieuw
automatiseringssysteem voor al onze taken en het
toeslagensysteem wordt als eerste vervangen,
aldus de woordvoerder. Welk ander deel van de 390
miljoen die jaarlijks aan het oude systeem zijn
uitgegeven versneld wordt afgeschreven, kan hij
niet zeggen.

Vincent Dekker

Meer weten over de wondere wereld van ICT 
in Jip en Janneke taal? Ga dan naar de
knipselkrant van Chris Verhoef

Deze tekst is copyright van Dagblad Trouw.
Niets van deze uitgave mag zonder schriftelijke
toestemming van de uitgever worden overgenomen
of worden gepubliceerd.